Badanie ICCS
ICCS (International Civic and Citizenship Education Study) jest największym międzynarodowym badaniem porównawczym dotyczącym edukacji obywatelskiej. W ICCS 2022 wzięli udział uczniowie, nauczyciele i dyrektorzy szkół z 23 krajów.
Głównym celem badania jest określenie, na ile młodzi ludzie są przygotowani do udziału w życiu społecznym i pełnienia roli obywatela w demokratycznym społeczeństwie. ICCS bada wiedzę i rozumienie zagadnień z zakresu edukacji obywatelskiej, a także postawy i zaangażowanie obywatelskie uczniów. W każdej edycji badania wybierane są zagadnienia, na które kładziony jest szczególny nacisk. W ICCS 2022 są to m.in. kwestie związane ze zrównoważonym rozwojem. Ważnym elementem badania są także informacje kontekstowe dotyczące m.in. procesów nauczania w szkole czy zasobów domu rodzinnego, które pomagają lepiej zrozumieć wyniki i postawy uczniów, a także pokazują ich uwarunkowania.
Historia badania
ICCS wywodzi się z badania Civic Education Study (CIVED), prowadzonego w latach 1999–2000. Doświadczenia tego projektu zostały wykorzystane do przygotowania badania ICCS. Do tej pory odbyły się dwie edycje tego badania (ICCS 2009 i ICCS 2016). Polska brała udział w pierwszej z nich, a po przerwie dołączyła do najnowszej, trzeciej edycji (ICCS 2022). ICCS 2022 to pierwsza edycja badania prowadzona przez Instytut Badań Edukacyjnych i zarazem pierwsza realizowana w Polsce od 2009 roku.
Uczestnicy badania
W badaniu uczestniczą uczniowie w ósmym roku edukacji szkolnej, zazwyczaj czternastoletni. W Polsce są to uczniowie ósmych klas szkół podstawowych. W badaniu biorą udział także nauczyciele uczący w klasach ósmych i dyrektorzy szkół. Dobór próby w każdym kraju odbywa się zgodnie z procedurami międzynarodowymi. Najpierw losowane są szkoły, potem z wylosowanych szkół konkretne oddziały, a także nauczyciele uczący w oddziałach klasy ósmej. Próba jest reprezentatywna, a badanie pozwala wnioskować na temat wszystkich ósmoklasistów w krajach biorących udział w projekcie oraz na temat wszystkich nauczycieli uczących w klasach ósmych.
Przebieg badania w szkole i narzędzia badawcze
Badanie jest prowadzone we wszystkich krajach z wykorzystaniem rygorystycznych procedur badawczych. Sesje badawcze mają dokładnie ten sam przebieg, aby wszyscy uczniowie mieli zapewnione porównywalne warunki. Uczniowie rozwiązują test sprawdzający wiedzę i rozumienie zagadnień związanych z edukacją obywatelską, a także wypełniają ankiety, których celem jest pomiar postaw i zebranie informacji kontekstowych. Ankiety dotyczące procesów edukacyjnych na poziomie szkoły i klasy wypełniają także nauczyciele oraz dyrektorzy szkół.
Pierwsza edycja badania ICCS była prowadzona wyłącznie za pomocą narzędzi w wersji papierowej, od tamtego czasu stopniowo wdrażane są elementy badania wspomaganego komputerowo. W ICCS 2022 Polska znajduje się w grupie krajów, w których badanie wśród uczniów realizowane jest z wykorzystaniem narzędzi w formie papierowej, podobnie ankieta dyrektora szkoły. Natomiast ankieta nauczyciela jest prowadzona online.
Okres realizacji badania w Polsce
Badanie pilotażowe ICCS 2022 w Polsce przeprowadzono w czerwcu 2021 roku, zaś badanie główne w marcu i kwietniu 2022 roku. Badanie odbywało się w trudnych okresach: pandemii COVID-19, która spowodowała m.in. przesunięcie terminu badania pilotażowego, a także na początku rosyjskiej inwazji na Ukrainę, która nastąpiła niedługo przed rozpoczęciem badania głównego w szkołach. Badanie główne prowadzone było więc w okresie, kiedy wiele szkół było aktywnie zaangażowanych we wsparcie uchodźców.
Serdecznie dziękujemy wszystkim uczniom, dyrektorom szkół i nauczycielom za udział w badaniu! Bardzo dziękujemy również przedstawicielom szkół za pomoc w przygotowaniu badania w szkołach, zaangażowanie i współpracę z Instytutem Badań Edukacyjnych – podkreśla Olga Wasilewska, krajowy koordynator badania w Polsce.
Organizatorzy badania
Inicjatorem i głównym organizatorem badania ICCS jest Międzynarodowe Stowarzyszenie Mierzenia Osiągnięć Szkolnych (IEA). Jest to niezależna międzynarodowa organizacja zrzeszającą instytucje badawcze i agencje rządowe, od kilkudziesięciu lat prowadząca szereg badań porównawczych dotyczących kompetencji uczniów. W skład międzynarodowego konsorcjum badawczego wchodzą także: Australijska Rada Badań Edukacyjnych (ACER), pełniąca rolę głównego centrum badawczego, Laboratorium Pedagogiki Eksperymentalnej Uniwersytetu Roma Tre w Rzymie i rzymski Uniwersytet LUMSA.
Wyniki poprzednich edycji badania
W ICCS 2009 pod względem wiedzy i umiejętności polscy uczniowie osiągnęli bardzo dobry wynik – szósty spośród 36 krajów, które wzięły udział w badaniu. Ze względu na brak istotnych statystycznie różnic między niektórymi krajami można mówić o czwartym miejscu Polski ex aequo z grupą kilku innych krajów. Badanie pokazało, że duża część polskich uczniów charakteryzuje się wysokimi umiejętnościami i dobrym rozumieniem zagadnień z zakresu edukacji obywatelskiej – aż 41% z nich osiągnęło wynik na najwyższym spośród 3 poziomów wyróżnionych wówczas w badaniu. Jednocześnie 9% uczniów znalazło się poniżej pierwszego, najniższego poziomu. Wystąpiło więc stosunkowo duże zróżnicowanie w zakresie wiedzy uczniów. Wyniki dziewcząt były w Polsce istotnie statystycznie wyższe niż chłopców, co było charakterystyczne dla większości krajów uczestniczących w ICCS 2009, a także w ICCS 2016.
Jeśli chodzi o uwarunkowania wyników uczniów, poprzednie edycje badania wskazują na kluczowe znaczenie czynników społeczno-ekonomicznych związanych ze środowiskiem domowym uczniów. Spośród czynników z poziomu szkoły i procesów edukacyjnych szczególne znaczenie ma obecność otwartej na dyskusję atmosfery w klasie, a także podejmowanie przez uczniów aktywności obywatelskich w szkole, jak np. głosowanie w wyborach przedstawicieli samorządu klasowego lub szkolnego.
W zakresie postaw polscy uczniowie na tle rówieśników z innych krajów charakteryzowali się m.in. niskim zaufaniem do instytucji publicznych. Ich zaangażowanie w aktywności na rzecz społeczności było trochę niższe niż średnio rówieśników z innych krajów i wyższe w porównaniu z wcześniejszymi badaniami, chociaż występowały w tym zakresie duże różnice pomiędzy rodzajami aktywności. Stosunkowo wysoko na tle uczniów z innych krajów kształtowało się zaangażowanie polskich uczniów w różnego rodzaju aktywności na poziomie szkoły – takie jak udział w wyborach przedstawicieli samorządu szkolnego czy udział w decyzjach dotyczących spraw szkoły. Jednocześnie jednak polscy uczniowie mieli niskie poczucie faktycznego wpływu na podejmowanie decyzji w szkole.
